در رثای «سیمین‌دخت وحیدی» غزل بانوی شعر انقلاب

به گزارش فرهیختگان آنلاین،احساسات و اندیشه‌هایی که به وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 و تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی ایران منجر شد. شعر فاخر انقلاب، شعری است که علاوه‌بر برخورداری از ویژگی‌های مهارتی وتکنیکی؛ از منظر محتوا به یک یا چند رویکرد از رویکردهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی وحتی اقتصادی که تحت تاثیر انقلاب اسلامی به تغییر و تحول منجر شده‌اند بپردازد. این شعر یا روایتگر رشادت‌های انقلابیون در راه رسیدن به آرمان‌ها بوده یا تلاشی بود برای ایجاد وحدت بین آحاد مردمی که ظلم ستیزی و اسلام‌خواهی در وجودشان تبلور یافته بود.

آغاز شکل‌گیری وحیات شعر انقلاب الزاما از دوران وقوع انقلاب اسلامی در نظر گرفته نمی‌شود بلکه می‌توان حیات شعر انقلاب را به پیش از انقلاب و دوران مشروطه نیز مربوط دانست. بنابراین تمام شعر‌هایی که به جنبش‌های انقلابی پیش از انقلاب اسلامی باز می‌گردند مشروط بر این که با آرمان‌ها واندیشه‌های انقلاب نسبت تام و تمام داشته باشند را می‌توان در ردیف شعر انقلاب دید.
براین اساس، شعر انقلاب اسلامی شعری است که روایتگرحالات و هیجانات، اندیشه‌های روح جمعی ملتی آرمان‌خواه است که به رفتارهای انقلابی منجر شده است . ملتی که در طول سالیان در بند ظلم و بی‌عدالتی قرار داشته و به ناچار از ارزش‌ها و اعتقاداتی که در زمان وقوع انقلاب اسلامی به آنها رسیده فاصله داشته است.
شعر انقلاب اسلامی ایران در عنوان خود محدوده‌ای را برای شاعر تعریف می‌کند؛ این محدوده از یک وجه به قالب هنری باز می‌گردد که همان شعر است با تعاریف و ویژگی‌های تکنیکی و مهارتی خود. واژه انقلاب در درون خود تحول و دگرگونی دارد یعنی شعر انقلاب با تحولات روز جامعه نسبت تام و تمام دارد. همچنین ارزش‌ها و اعتقادات در این انقلاب با اسلام گره می‌خورد، ایران هم به معنی پیشینه تمدنی، زبانی، زمانی و هم به معنی جغرافیایی و تاریخی محدود‌کننده دایره شمول شعری از این دست است.
با این تعریف می‌توان گفت شعر انقلاب برخاسته از وقوع تغییرات در جهان‌بینی، تفکر، هیجانات و آرمان‌های ملی است که در دوره تاریخی خاص رخ داده است.
عشق‌ ورزی به وطن، پایبندی به آرمان‌های انقلاب و یاد‌آوری آنها، برخورداری از روح حماسی، تکریم و تقدیس ارزش‌ها، روایت رخدادهای انقلاب، پاسداری از خون شهدای انقلاب اسلامی، ترسیم آینده روشن در مسیر تحقق ارزش‌ها وآرمان‌ها و... همه و همه درونمایه و محتوای شعر انقلاب را شامل می‌شوند.
اگرچه شعر انقلاب زبانی برای ثبت تاریخی وقایع انقلاب نیست اما می‌تواند در ردیف اسناد انقلاب قرار گیرد، اسنادی هنری که از وقایع تاریخی دوران انقلاب الهام گرفته‌اند تا بر عواطف و هیجانات ملی اثر بگذارند و ارزش‌ها را تبیین و تقدیس کنند و آنها را تذکر دوباره دهند. کار شعر انقلاب، جریان‌سازی نیست بلکه تبیین و درکنار آن به ثبت رساندن آرمان‌هاست. از این منظر شعر انقلاب به خودی خود ارزش هنری ندارد چراکه به شعار نزدیک‌تر است تا به هنر. ارزش شعر انقلاب در مولد بودن آن است.
 شعر انقلاب مادر شعر فاخر پس از انقلاب است. شعرهایی که از شعر انقلاب متولد می‌شوند اگرچه از سرچشمه‌های شعر انقلاب سیراب می‌شوند اما از منظر محتوا و درونمایه کاملا مستقل‌اند. این شعرها بر خلاف شعر انقلابی برمبنای عواطف و هیجانات شکل نمی‌گیرند بلکه برمبنای ارزش‌ها و آرمان‌ها بنیان گذاشته می‌شوند. به بیان دیگر اگر شعر انقلاب اسلامی سعی در بیان و روشنگری ایده‌ها و آرمان‌های انقلاب دارد شعر پس از انقلاب سعی در تثبیت همان ایده‌ها و
 آرمان‌ها دارد.
به این ترتیب می‌توان برای شعر انقلاب ویژگی‌هایی به این شرح برشمرد: شعر انقلاب با تحکم، صریح و بی‌پرده سخن می‌گوید. شعر انقلاب نسبت به مرجع ظلم معترض و پرخاشگر است. شعر انقلاب به دوران تاریخی مشخصی تعلق دارد. شعر انقلاب حاوی پیام اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و یا ارزشی خاصی است که به‌طور مشخص از اندیشه‌های رهبران سیاسی انقلاب سیراب شده است. شعر انقلاب در بیان رخدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی وحتی اقتصادی نشات گرفته از انقلاب تاثیر می‌پذیرد. شعر انقلاب ترسیم‌کننده و تذکر‌دهنده آرمان‌ها و ارزش‌ها به هموطنان و جهانیان است. شعر انقلاب آسان خوان و همه فهم است و مخاطب عام را مورد خطاب قرار می‌دهد. شعر انقلاب به مقام شهید ومفهوم شهادت می‌پردازد و آن را ارج می‌نهد. شعر انقلاب برای ماندگار شدن تمایل به نمادپردازی دارد. شعر انقلاب دچار برانگیختگی عاطفی و هیجانی است و از این منظر، گاه به شعار نزدیک می‌شود. شعر انقلاب متمایل به مطلق‌نگری و مطلق‌نگاری است. شعر انقلاب متمایل به ظلم‌نگاری وظلمت‌نگاری و خود قدسی انگاری است. شعرانقلاب به فاجعه‌نگاری می‌پردازد واین فاجعه‌نگاری برای محکوم کردن مرجع ظلم است و نه کوچک‌انگاری مردم و شهدای انقلاب. گاهی شعر انقلاب مولد شعرهای فاخر و فخیمی است که در نگاه ظاهری از منظر زبان و محتوا هیچ نسبتی با شعر انقلاب ندارند اما آبشخور اصلی‌شان اندیشه‌های انقلابی است. شعر انقلاب اسلامی در تاریخ و جغرافیای ایران زمین آدرس مشخص و معینی دارد. شعر انقلاب شعر ملتهب از وقایع انقلاب است. شعر انقلاب جایگاه تجلی من فردی شاعر نیست. شعر انقلاب از منظر مضمون‌آفرینی، واژه‌گزینی و پیام نسبت به شعرهای پیش و پس از خود از تنوع کمتر و محدودیت بیشتری برخوردار است. شعر انقلاب عمری کوتاه دارد اما در ردیف آثار ماندگار است و قابل استفاده در پژوهش‌های تاریخی است. با لحاظ کردن ویژگی‌هایی که برشمردیم می‌توان شعر انقلاب اسلامی را مادر انواع شعرهایی با درونمایه حکمی، عرفانی، اجتماعی _عارفانه، آیینی و اشعار دفاع مقدس دانست. در واقع همان نسبت خویشاوندی که میان انقلاب وارزش‌های دینی، مذهبی، عرفانی، اجتماعی و اخلاقی وجود دارد میان اشعار انقلاب اسلامی با اشعار پس از انقلاب نیز هست. از این منظر می‌توان «سیمین‌دخت وحیدی» را شاعری در شمار شاعران انقلاب دانست. در واقع اگر همه اشعار «سیمین‌دخت وحیدی» شاخص‌های شعر انقلاب اسلامی را نداشته باشد ریشه تفکر وی را می‌توان در شعر انقلاب جست‌وجو کرد. «سیمین‌دخت وحیدی» تلاش می‌کند شعر خود را ماندگار سازد و در همین مسیر در شماری از اشعارش از اشاره مستقیم به وقایع انقلاب پرهیز دارد. او ارزش‌ها و اعتقادات دوران انقلاب را اغلب در قالب‌های کلاسیک، با بیان روان و رسا به مخاطب عرضه می‌کند. تاثیر‌پذیری این شاعر از شعر «مهرداد اوستا» و «احمد عزیزی» و دیگران در کتاب «ناگهان این قوم» قابل توجه است و این به خودی خود نقطه ضعف محسوب نمی‌شود.
نکته دیگری که در شعرهای «سیمین‌دخت وحیدی» مشهود است تلاش او برای عاشقانه‌‌سرایی است. عاشقانه سرایی‌ای که گاه با مضامین عارفانه وگاه با مضامین اجتماعی وسیاسی در هم آمیخته است. این شاعر پرکار اگرچه به سبک نرسیده در جمع شاعران انقلابی رهروی پرتلاش است. اگر چه این تلاش‌ها ما را با شاعری خلاق، متفاوت و برجسته روبه‌رو نمی‌کند اما ثبات قدم «سیمین‌دخت وحیدی» از ارزش‌های اوست؛ ارزشی که بیشتر از هرچیز به حضور فعال بانوان در عرصه هنر و فرهنگ اشاره دارد و این حضور همواره دعوتی است برای استعدادهای جوان‌تر، دعوت به سرودن و بودن درجمع شعرای پس از انقلاب اسلامی.
«سیمین‌دخت وحیدی» گاه به مضامین کاملا شخصی می‌پردازد و به من فردی خود مجال بروز می‌دهد. این فضا شکافی است در شعرهای او که از ابتدا با قصد شخصی‌سرایی آغاز نشده‌اند.
درنگاه کلی اما «سیمین‌دخت وحیدی» در رفتار فرهنگی و در بسیاری اوقات در اشعارش در پی تربیت است، تربیت فرزندانی برای انقلاب و در پی آن گسترش شعری که سرچشمه‌هایش شعر انقلاب اسلامی است.

نویسنده : سودابه امینی شاعر