به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، مثل هر سال با رسیدن فصل پاییز و ماه آبان موج آلودگی هوا ناشی از کارخانه‌ها و اتومبیل‌ها در کلانشهر‌های ایران میزان آلاینده‌ها را به سطح هشدار و بحرانی برد. اتفاقی که همراه با گردوغبار به‌عنوان میهمان ناخوانده از کشور عراق باعث شد تا هفته گذشته هوا بس غبارآلود باشد و نفس کشیدن در آن ناجوانمردانه سخت. خوشبختانه وزش باد و اندکی باران به‌ویژه در تهران این آلاینده‌ها را تا حدی پایین آورد. اگر سال‌های ابتدایی دهه هفتاد دبستانی‌ها، راهنمایی‌ها و حتی دبیرستانی‌ها با این امید که به خاطر ریزش برف و سرما مدارس تعطیل می‌شود، از خواب بیدار می‌شدند، مدرسه‌بروهای دهه 90 بیشتر به خاطر آلودگی‌ها خانه‌نشین می‌شوند. آلودگی هوا با هر دلیل و ریشه‌ای که باشد توصیه‌های مخصوص به خود را برای پیر و جوان دارد. شاید این توصیه‌ها برای ماموران راهنمایی و رانندگی که این روزها به اجبار باید آلودگی هوا را با ماسک‌های سیاه و دودگرفته سپری کنند، واجب‌تر باشد.

  مرگ با آلت قتاله نامرئی

آلودگی هوا وقتی جدی می‌شود که مسئولان وزارت بهداشت آمار مرگ‌ومیر به خاطر آلودگی هوا را اعلام می‌کنند. رئیس کارگروه سلامت هوای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: «مرگ چهار هزار و ۸۱۰ نفر از ساکنان تهران در سال 95 براثر آلودگی هوا بود. آلودگی هوا بر بیماران قلبی و عروقی و ریوی بیشترین تاثیر را دارد. آنچه مشخص است با افزایش آلاینده‌ها میزان مراجعه به اورژانس به‌ویژه از طرف بیماران مزمن و سن بالا افزایش می‌یابد. سال 94 و 95 این آلودگی به حدی بالا رفت که اورژانس تهران برای جلوگیری از مرگ‌ومیرها به صورت آماده‌باش در میادین اصلی شهر تهران حاضر بود. دی ماه 94 به دنبال موج سنگین آلودگی هوا رئیس بخش ریه اطفال مرکز طبی کودکان از افزایش 30 تا 50 درصدی مراجعه بیماران به اورژانس مرکز طب کودکان بیمارستان امام خمینی(ره) خبر داد. اگرچه تعطیلی مدارس می‌تواند از برخورد بیشتر کودکان با آلودگی هوا جلوگیری کند، هیچ کودک و نوجوانی را نمی‌شود 24 ساعته در خانه محبوس کرد. به همین خاطر شاید کودکان تهرانی و کلانشهر‌های ایران با وجود مصرف نکردن سیگار در بزرگسالی ریه‌هایی بدتر از سیگاری‌های قهار داشته باشند. آلودگی هوا علاوه‌بر ریه، چشم‌های کودکان را هم درگیر می‌کند. به گفته متخصصان چشم‌پزشکی آلاینده‌هایی که روی سطح چشم رسوب می‌کند، می‌تواند با گذر زمان باعث حساسیت‌های شدید چشمی و عوارض جبران‌ناپذیری شود.

  نفسی‌که ممد حیات نیست

آسم از جمله بیماری‌های ریوی است که با آلودگی هوا تشدید می‌شود. آسم یک بیماری التهابی رایج مزمن مجاری هوایی است که اسپاسم برونش‌ها را به همراه دارد. براساس مطالعات انجام‌شده، حدود 9 درصد افراد بالغ و حدود 12 درصد کودکان علائم آسم دارند. آلودگی هوا و ذرات معلق برای بیماران آسمی حکم سم را دارد و می‌تواند با تحریک مسیر هوایی سرفه‌های بی‌امان و پشت سر هم را به بیمار القا کند. از سوی دیگر، آلودگی هوا، تماس و استنشاق گازهای سمی از جمله آلاینده‌های محیطی، گاز مونوکسیدکربن و اسید سولفوریک عاملی برای ایجاد بیماری برونشیت محسوب می‌شود. آلودگی هوا به خودی خود هم می‌تواند زمینه را برای بیماری‌های خطرناک‌تر ریوی مانند سرطان ریه فراهم کند. سرطان ریه از جمله شایع‌ترین سرطان‌های دنیاست و این روزها علاوه‌بر سیگاری‌ها در کمین کسانی که حتی یک بار لب به سیگار نزده‌اند، هم نشسته است. رسوب ذرات معلق و سمی موجود در هوا می‌تواند بافت ریه را برای سرطانی شدن هموار کند. دی‌اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد دو ماده موجود در هوای آلوده با دود اگزوز‌های ماشینی است که هوا را برای ریه‌ها پس می‌کند. برآوردهای مرکز بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی درباره آلودگی هوا بااهمیت است. آخرین گزارش این مرکز با بررسی هزار مقاله علمی از پنج قاره جهان ارائه شده است. براساس نتیجه‌گیری این گزارش می‌توان گفت که آلودگی هوا علت قطعی سرطان است.

  قلب‌هایی که می‌ایستد

افزایش تپش قلب و بالا رفتن ضربان از جمله ابتدایی‌ترین شواهد مضرات قلبی آلودگی هواست. آلودگی هوا و تنفس ذرات معلق باعث ایجاد نارسایی‌های قلبی و بالطبع بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود. در واقع آلودگی هوا باعث می‌شود میزان مونوکسید کربن افزایش پیدا کند. افزایش مونوکسید کربن حتی در فضای باز مثل آسمان تهران که البته محصور میان کوه و برج‌هاست شرایط را برای مسمومیت با مونوکسید کربن فراهم می‌کند. مطالعات در تعدادی از شهرهای بزرگ مانند لندن نشان داد که از هر 50 سکته قلبی یک مورد با آلودگی هوا تحریک و شروع شده است. آلودگی هوا می‌تواند اثرات حاد و مزمن داشته باشد.

اگر شخصی در معرض آلودگی هوا به صورت گذرا قرار بگیرد، دچار یک سری اثرات حاد مثل عدم ثبات پلاک آتروم (پلاک‌های تنگی عروق) و افزایش فشارخون و تعداد ضربان قلب می‌شود. مطالعات نشان داده است در زمان‌هایی که آلودگی هوا در مرز تهدید است احتمال سکته قلبی و اختلالات ریتم قلب و مرگ ناگهانی افزایش پیدا می‌کند. بیماران نارسایی قلب دچار حملات بیشتر تنگی نفس می‌شوند و افراد بیشتری دچار اختلالات ریتم قلبی می‌شوند. ذرات ریز و میکرونی موجود در هوای آلوده حتی می‌تواند بر عروق کرونری یعنی عروق خون‌رسان قلبی اثر بگذارد و شرایط را برای ایست قلبی فراهم کند. افرادی که به صورت مزمن و طولانی در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، به دلیل نقش التهابی ماندگاری که ریزگردها دارند، سیر ایجاد تنگی‌های عروق کرونر در آنها سریع‌تر می‌شود.

  چه کار کنیم؟

شاید مهم‌ترین کاری که باید به‌عنوان یک شهروند انجام دهیم تا خود و اقوام‌مان دچار عوارض کوتاه و بلندمدت آلودگی هوا نشویم، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی است. مرحله دوم بیرون نرفتن از خانه و پرهیز از تردد غیرضروری است. اگرچه بعضی متخصصان انکولوژی معتقد هستند که ماسک‌های فیلتردار و مخصوص نیز نمی‌توانند مانع ذرات آلوده‌کننده باشند، اما این سد می‌تواند تا حد امکان از تشدید آلرژی جلوگیری کند.

مریم محلوجی‌راد، فوق تخصص آلرژی و ایمونولوژی بالینی معتقد است: «استفاده از ماسک مانع از ورود ذرات آلاینده‌های هوا به دستگاه تنفسی و بروز علائم تنفسی می‌شود. از سوی دیگر در روزهای آلوده که اتفاقا هوا هم زیاد آفتابی نیست تا حد امکان از عینک‌های آفتابی استفاده شود. ذرات معلق در هوا با قرار گرفتن در سطح چشم می‌تواند التهاب‌های مزمن چشمی را ایجاد کند. البته آلودگی هوا برای بعضی‌ها مثل هر موقعیتی کاسبی خاص خود را دارد. دستگاه‌های بخور در منزل از جمله این کاسبی‌هاست. مصطفی قانعی، فوق‌تخصص ریه درباره استفاده از بخور می‌گوید: «بخور نه‌تنها از میزان آلاینده‌ها در محیط‌های بسته کم نمی‌کند بلکه با تولید دی‌اکسید کربن از طریق بخار آب تشکیل اسید می‌دهد که خطرناک‌تر از آلاینده‌هاست. استفاده از بخور گرم مشکل‌ساز است و موجب تحریک ریه‌ها می‌شود. استفاده از شیر و مایعات به صورت فراوان و نیز میوه‌ها و سبزیجات زرد و قرمز که حاوی آنتی‌اکسیدان هستند، در روزهای آلوده توصیه می‌شود.»

  توصیه‌های طب سنتی برای زندگی در غبار

در زمان قدیم به وسعت امروز آلودگی هوا وجود نداشت که طب سنتی بخواهد برای پیشگیری از عوارض آن راهکاری بیندیشد. اما با توجه به شرایط اقلیمی می‌توان توصیه‌های عمومی را از منابع طب سنتی درخصوص شرایط ناهمگون جوی برداشت کرد. در واقع طب سنتی مانند سایر توصیه‌های خود پیشگیری که براساس خورد و خوراک است به هر فردی تجویز می‌کند تا مانع آلودگی بدن و تغییر طبع شود. به‌طور کلی توصیه می‌شود در شرایط آلودگی هوا، از خوراک‌ها و روش‌هایی استفاده شود که از راه‌های گوناگون، آثار زیان‌آور مواد آلاینده را کاهش می‌دهند. این راه‌ها به‌ بیان کلی عبارتند از: اثرات آنتی ‌اکسیداتیو، بهبود گردش خون مرکزی و محیطی، تقویت مخاطات و راه‌های تنفسی، انبساط راه‌های هوایی، انبساط عروق خونی، اعتدال قوام خون، لینت مزاج، دفع برخی متابولیت‌های سمّی، تقویت سیستم عصبی مرکزی و قلب. مصرف سیب شیرین، پرتقال شیرین، سالاد کاهو، هویج رنده‌شده، روغن زیتون با کمی آب نارنج طبیعی دمنوش گل گاوزبان همراه ریشه سنبل‌الطیب و بهارنارنج توصیه می‌شود. در روزهایی که هوا آلوده است، حتی‌الامکان از ورود مواد زاید و سمّی دیگر، که نهایتا انباشت سموم را در بدن افزایش می‌دهند باید پرهیز کرد. حشره‌کش‌ها، سیگار و قلیان از جمله مواردی است که در روزهای پرغبار نباید از آنها استفاده کرد. پیشنهاد می‌شود در روزهایی که میزان ذرات آلوده‌کننده هوا بالا می‌رود، از مصرف گوشت و غذاهای چرب و سنگین پرهیز شود، این مواد غذایی یبوست‌آور هستند و دفع مواد زاید از طریق روده را کاهش می‌دهند. بهتر است غذاهای خشک، عدس‌پلو، موز سفت، میوه‌های ترش مانند به ترش و انار ترش، سنجد و خرمالوی گس در روزهای آلوده استفاده نشود. خواب ناکافی، شب‌زنده‌داری، ورزش شدید و طولانی، زیاده‌روی جنسی، مواجهه با هوای بسیار سرد، مواجهه طولانی با تابش‌های الکترومگنتیک به‌خصوص رایانه و تلفن همراه می‌تواند بدن را برای آسیب در برابر آلودگی هوا مستعد کند.